Πολύ ἀξιόλογο ἐξωκλήσιο, λίγες δεκάδες μέτρα ἀνατολικά τοῦ χωριοῦ Μάρμαρα. Εἶναι δίκλιτη καμαροσκεπής βασιλική, μέ ἐπιπεδόστεγο νάρθηκα. Τά δύο κλίτη ἐπικοινωνοῦν μεταξύ τους, μέ τρεῖς καμάρες, οἱ ὁποῖες στηρίζονται σέ κορμούς ἀπό ἀρχαῖες κολῶνες. Τό βόρειο κλίτος εἶναι ἀφιερωμένο στό Γενέσιο τῆς Θεοτόκου, ἐνῶ τό νότιο στόν Ἅγ. Νικόλαο. Στό ἐξωκλήσιο μᾶς ὁδηγεῖ ἕνας πλακοστρωμένος διάδρομος, μέ δενδροστοιχίες ἀριστερά καί δεξιά του. Ὁ διάδρομος αὐτός ὁδηγεῖ σέ εὐρύχωρη αὐλή, πού στό βάθος της βρίσκεται ὁ ναός. Στήν πρόσοψη πού βρίσκεται στή δυτική ὄψη του, ὑψώνεται σέ βαθμιδωτή βάση, τό ὡραῖο μαρμάρινο, δίτοξο, ἀρθρωτό καμπαναριό, σάν αὐτά που ἀναστυλώθηκαν πρόσφατα στήν Ἑκατονταπυλιανή. Στό μαρμάρινο ὑπέρθυρο τοῦ κλίτους τοῦ Ἁγ. Νικολάου, εἶναι χαραγμένη ἡ χρονολογία 1656, μέ τόν παρακάτω τρόπο: 16 θεῖος ναός Ἁγίου Νικολάου 56 Τό ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ εἶναι ἐντυπωσιακό. Θά ἀσχοληθοῦμε πρῶτα μέ τό βόρειο κλίτος, τό ἀφιερωμένο στό Γενέσιο τῆς Θεοτόκου. Τό τέμπλο του εἶναι ξυλόγλυπτο, ἐπιχρυσωμένο, τοῦ 17ου αἰ. Στό μέσον του, ψηλά, ὑπάρχει σέ μετάλλιο εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, πολύ καλῆς τέχνης. Πιό ψηλά, ὁ σταυρός καί τά λυπηρά, ἐξ ἴσου καλῆς τέχνης. Στή θέση τοῦ δωδεκάορτου, ὑπάρχουν δώδεκα εἰκόνες τῶν Ἀποστόλων. Πάνω στό τέμπλο βρίσκονται οἱ παρακάτω εἰκόνες: α) Παναγία (0,81Χ1,15). Ἔχει τήν ἐπωνυμία Παναγία ἡ Μαρμαριανή. Εἶναι εἰκόνα καλῆς τέχνης, μεγάλο μέρος ὅμως εἶναι ἐπιζωγραφισμένο. Χρονολογεῖται, πιθανῶς, στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. β) Χριστός. Τῶν ἴδιων διαστάσεων καί τῆς ἴδιας ἐποχῆς, μέ τήν προηγούμενη εἰκόνα τῆς Παναγίας. Παρουσιάζει τόν Κύριο σέ ὑπερφυσικό μέγεθος. Εἶναι ἐπιζωγραφισμένη. γ) Τό Γενέθλιον τῆς Θεοτόκου. Πολυπρόσωπη εἰκόνα, τῶν ἴδιων διαστάσεων μέ τίς δύο προηγούμενες, κατά πολύ ὅμως νεώτερη ἀπ' αὐτές. Εἶναι ἀναγεννησιακοῦ ρυθμοῦ. Στό κάτω μέρος της διαβάζουμε τήν ἐπιγραφή: Δέησις τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ Νικολ. Ἀ. Ραγγούση (1) καί τῶν ἀδελφῶν αὐτοῦ. Καί δεξιότερα: Ἰ. Σιταρᾶς, Πάριος, Σμύρνη τῇ 20 Μαρ. 1908. Στίς ποδιές τῶν εἰκόνων τοῦ τέμπλου, παρατηροῦμε, ἀντίστοιχα, τίς παρακάτω πολύ παλαιές ζωγραφικές παραστάσεις: α) Ἡ Ἁγία Βάτος. Ἔχει τήν ἐπιγραφή: Η αγια Βατος ην ιδε Μωησης εν το Σινα ορος. β) Ὁ Παράδεισος. καί γ) Ἡ ἐξορία τοῦ Ἀδάμ. Στό πέτασμα τῆς Ὡραίας Πύλης εἰκονίζεται ὁ Μυστικός Δεῖπνος, εἰκόνα πολύ καλῆς τέχνης, τῆς ἴδιας ἐποχῆς μέ τίς παλαιές εἰκόνες τοῦ τέμπλου καί στά βημόθυρα, ὁ Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου. Στή θύρα τῆς προθέσεως, εἰκονίζεται ὁλόσωμος ὁ Ἀρχάγγελος Μιχαήλ, μέ τήν ἐπιγραφή: Δέησις τοῦ δούλου Σου Τζανῆ Μαβρογένη (2) κ(αί) τῆς σι(μ)βίας αὐτοῦ Μαρούσας. Στά δεξιά τοῦ κλίτους ὑπάρχει πολύ παλαιός μαρμάρινος ἄμβωνας, ὁ ὁποῖος στηρίζεται σέ μία μόνο μαρμάρινη κολώνα. Τά θωράκιά του εἶναι κοσμημένα μέ ἀνάγλυφους σταυρούς καί χερουβείμ. Τό δάπεδο τοῦ κλίτους εἶναι μαρμαροστρωμένο. Στό μέσον του ὑπάρχουν τρεῖς τάφοι. Οἱ ἐπιτύμβιες πλάκες τους εἶναι κοσμημένες μέ δικέφαλους ἀετούς, οἰκόσημα καί περίτεχνα φυτικά διακοσμητικά στοιχεῖα. Στήν ἐπιτύμβια πλάκα ἑνός ἀπ' αὐτούς, εἶναι χαραγμένη ἡ ἐπιγραφή: 1749 Μαρτίου 13 διά ἐξόδου Ἀγουστῆ Ἀντριότη καί στήν πλάκα τοῦ συνεχόμενου τάφου: 1748, Ἀπριλίου 5 διά ἐξόδου Λεοντίου Ραγούσι (3) Τό νότιο κλίτος, ὅπως ἀναφέραμε, εἶναι ἀφιερωμένο στόν Ἅγ. Νικόλαο. Τό τέμπλο του εἶναι ξύλινο, μέ ἐλαφρό σκάλισμα. Πάνω σ' αὐτό βρίσκονται οἱ παρακάτω τρεῖς εἰκόνες, διαστ. περίπου 0,70Χ0,95, καλῆς τέχνης, οἱ ὁποῖες χρονολογοῦνται στόν 17ο αἰ. α) Παναγία. Δύο ἱπτάμενοι ἄγγελοι κρατοῦν τό στέμμα της. β) Χριστός, Βασιλεύς Βασιλέων. καί γ) Ἅγ. Νικόλαος. Εἰκονίζεται ἔνθρονος ὁ ἱεράρχης. Κάτω, δεξιά, ἡ ἐπιγραφή: Χείρ Γεωργίου Βλαστοῦ (4). Στό πέτασμα τῆς Ὡραίας Πύλης εἶναι ζωγραφισμένη σύγχρονη εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ πού ἱερουργεῖ μπροστά στήν Ἁγία Τράπεζα. Στό νότιο τοῖχο τοῦ κλίτους, ὑπάρχει σύγχρονος ξυλόγλυπτος ἀρχιερατικός θρόνος, μέ παλαιά εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Μανδηλίου. Στή νότια πλευρά τοῦ κλίτους, βλέπουμε ἐνδιαφέρουσα συλλογή μέ μαρμάρινα κομμάτια, ἀπό παλαιά ὑπέρθυρα, μανουάλια κ.λπ. Τό πολύ ἐνδιαφέρον αὐτό ἐξωκλήσιο ἔχει κηρυχθεῖ ἀπό τό Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ, ἱστορικό διατηρητέο μνημεῖο (5). (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ) 1. Τό ἐπώνυμο Ραγγούσης ἤ Ραγούσης εἶναι γνωστό ἀπό ἔγγραφα τῶν ἀρχῶν τοῦ 16ου αἰ. Σήμερα εἶναι πολύ συνηθισμένο στήν Πάρο ὡς Ραγκούσης. Σέ σιγίλιο τῆς μονῆς Φανερωμένης Νάξου, ἀναφέρεται ὅτι ὁ Ματθαῖος Ραγκούσης ἀνήγειρε ἐκ βάθρων τή μονή Ἁγ. Κυριακῆς, τῶν Λευκῶν, ὁ δέ Ἐμμ. Σαγκριώτης, στό βιβλίο του γιά τήν ἱστορία τῆς μονῆς Λογγοβάρδας (σελ. 28), ἀναφέρει ὅτι ὁ Ἰωαννίκιος Ραγκούσης διατέλεσε ἡγούμενος τῆς μονῆς αὐτῆς, κατά τήν περίοδο 1788 - 1800. 2. Ὁ Τζανῆς Μαυρογένης ἀναφέρεται ἐπανειλημμένα στόν ὑπ' ἀριθ. 212 χ/φο νοταριακό κώδικα τῆς Πάρου, τῶν ἐτῶν 1730 - 1738 (Ἀναστ. Ὀρλάνδου, ΑΒΜΕ, τόμ. Ι, τ. 2, 1964, σελ. 120). 3. Ἀναστ. Ὀρλάνδου, ΑΒΜΕ, τόμ. Ι, τ. 1, 1964, σελ. 17. 4. Ὁ ζωγράφος Γεώργιος Βλαστός ἦταν ἐπιδέξιος προσωπογράφος. Καταγόταν, πιθανώτατα, ἀπό τήν Κρήτη καί ἐργάστηκε στήν Πάρο, κατά τά μέσα τοῦ 17ου αἰ. Μεταξύ τῶν ἔργων του εἶναι καί μία μεγάλη εἰκόνα τῆς Παναγίας (0,84Χ1,12), πού βρισκόταν ἄλλοτε στήν οἰκία τῶν ἀδελφῶν Δρέττα, στήν Παροικία, καί σήμερα εἶναι στήν κυριότητα τῆς κ. Μαργαρίτας Γεωργ. Χατζηλαζάρου (Ἀναστ. Ὀρλάνδου, ΑΒΜΕ, τόμ. Ι, τ. 1, 1964, σελ. 91). 5. ΦΕΚ 426/Β/3 - 7 - 1992.